Etika (ēthikōn) məsələləri barəsində danışmaq qərarına gələrək biz hər şeydən öncə müəyyənləşdirməliyik ki, əxlaq nəyin bir hissəsidir. Qısaca demiş olsaq əxlaq, görünür ki – siyasətin tərkib hissəsidir. Doğrudan da, müəyyən əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmayan adamın, yəni ləyaqətsiz adamın ictimai həyatda fəaliyyət göstərməsi qətiyyən mümkün deyil. Ləyaqətli adam olmaq – məziyyətlərə malik olmaq deməkdir1. Və hər kim ictimai və siyasi həyatda fəaliyyət göstərməyi düşünürsə, o xasiyyətcə yaxşı adam olmalıdır. Beləliklə, görünür ki, etika siyasətə onun bir hissəsi və başlanğıcı (arch) kimi daxildir2; ümumiyyətlə bu, fənn haqq naminə etika deyil, siyasət adlanmalıdır.
Belə ki, hər şeydən öncə, göründüyü kimi, məziyyət haqqında danışmaq lazımdır, bu nədir və nədən meydana gəlir (ek tinōn ginetai), ola bilsin ki, onun necə və nədən ortaya çıxmasını başa düşmədən məziyyət haqqında biliyə malik olmaq əbəsdir. Doğrudan da, bizə onu müzakirə etmək sadəcə olaraq onun nə olduğunu bilməkdən ötrü deyil, həm də onu başa düşməkdən ötrü lazımdır ki, buna hansı yolla yetmək olar, əgər biz yalnız onu başa düşməklə kifayətlənməyib, həm də özümüz yaxşı olmaq istəyiriksə, bunu da biz onun nədən və necə meydana gəldiyini bilmədiyimiz halda edə bilmərik. Əlqərəz, məziyyətin nə olduğunu bilmək lazımdır, ona görə ki, bütün elmlərdə olduğu kimi, onun nə olduğunu bilmədən onun nədən və necə meydana gəldiyini başa düşmək çətindir. Lakin bu xüsusda digərlərinin nə dediyini də nəzərdən qaçırmaq olmaz.
Məziyyət haqqında danışmağa birinci olaraq Pifaqor başlasa da, düzgün mühakimə yürütməmişdir. O, məziyyətləri rəqəmlərlə yanaşı qoymuş, bununla da məziyyəti özlüyündə araşdırmamışdır3. Axı ədalət (dikaiosynē), məsələn, – heç də öz-özünə artırılmış rəqəmlər deyil.
Sonra Sokrat gəldi və məziyyət haqqında daha yaxşı və dolğun danışdı, lakin onun fikri də yanlış oldu. Yəni o, məziyyəti biliklə bir tutdu, lakin bu mümkün deyil. İş bundadır ki, bütün biliklər mühakimə (meta logoy) ilə əlaqədardır, mühakimə isə qəlbin düşünən (dianōetikōi) hissəsində meydana gəlir, belə ki, əgər Sokrata inansaq, bütün məziyyətlər qəlbin şüurlu (logistikōi) hissəsində əmələ gəlir. Belə çıxır ki, məziyyəti elmlərlə eyniləşdirərək Sokrat qəlbin şüurdankənar (alogon) hissəsini, bununla bərabər isə ehtirası (pathos) və xasiyyəti ləğv edir. Onun məziyyətə bu cür yanaşması düz deyil. Ondan sonra Platon qəlbi düzgün olaraq şüurlu və şüurdankənar hissələrə ayırmışdır, hər hissəyə də onlara uyğun məziyyətləri bölüb vermişdir. Buna qədər onda hər şey yaxşı idi, lakin bundan sonrakılar – yenə də düz olmadı. Platon məziyyəti özünün ən zəruri şey haqqında təlimi ilə qarışdırıb, əlaqələndirdi və düzgün hərəkət etmədi: bunun özlüyündə məziyyətə aidiyyatı yoxdur. Varlıq və həqiqət haqqında söhbət apararkən onun məziyyət haqqında danışmağa əsası yox idi, çünki onların bununla heç bir ümumi əlaqəsi yoxdur4.
[Filosoflar məsələyə] bax bu dərəcədə və bu cür toxunublar. İndi onlardan sonra baxaq görək bizim özümüz bu şeylər barəsində nə deyə bilərik.
Birinci olaraq ona diqqət yetirmək lazımdır ki, hər bir elmdə (epistēmēs) və qabiliyyətdə (dinameōs) bir məqsəd var və bu məqsəd həmişə nə isə bir yaxşı şeydir: heç bir elm, heç bir qabiliyyət pis işdən ötrü deyil. Və əgər yaxşı şey – bütün qabiliyyətlərin məqsədidirsə, onda aydındır ki, ən böyük qabiliyyətin məqsədi ən zəruri şeydir. Ən böyük qabiliyyət isə, şübhəsiz siyasi bacarıqdır, belə ki, məhz siyasətin məqsədi ən zəruri şey olacaq. Deməli, bizə yaxşı şey haqqında danışmaq lazım olacaq, həm də, ümumiyyətlə (haplōs), yaxşı şey haqqında deyil, bizə aid olan yaxşı şey haqqında, – axı biz burda allahlara aid olan yaxşı şey haqqında danışmamalıyıq, ona görə ki, bu başqa təlimdir və onu başqa cür araşdırmaq lazımdır. Beləliklə, bizim işimiz ictimai, siyasi həyatda olan yaxşı şeylər haqqında danışmaqdır.
0