Dahini ən yaxşı anlayan bəlkə yenə dahidir.”
Şopen
Bethovenin qulağı… Öz funksiyasını itirmiş canlı varlıq…
Bəşəriyyətin ən möhtəşəm musiqilərini yaradan beyin və bir kar qulaq üzündən həmin musiqini duyub-qavraya bilməyən həmin beyin…
Buna dözə bilmək üçün yalnız Bethoven olmaq lazım idi, buna yalnız Bethoven kimi əzəmətli xarakter tab gətirə bilərdi.
Ya bəlkə elə Bethoven özü bu dözümün, inadkarlığın nəticəsi idi?!
Bethovenin qulağı… Və Van Qoqun şəstlə kəsib atdığı qulaq… Yanlış olan nədir, yerində olmayan nə?! Birini yaradıcılıq dahisi olmağa sürükləyən qulaq, o birini isə sadəcə məşhur edib. Bu iki qulaq arasındakı fərq sadəcə bundanmı ibarətdir amma?!
Hələ də ədalətin, düzənin mövcud olduğuna inananlar var…
Qəribədir, bəşər övladının filogenezi baxımından bir dahi bizə nə qədər yaxın olursa, ontogenez cəhətdən də həyatı o qədər sirli, əfsanəvi görünür. Bethoven haqqında düzüb-qoşulan zarafatlar, bir-birindən maraqlı əhvalatlar, mistika olub-olmadığını müəyyənləşdirməyin çətin olduğu həyat hekayələri nə qədərdir… Amma bu sirli, müəmmalı həyat yoluna olan maraq heç vaxt dəyişmir və sanki heç dəyişməyəcək də. Sevgidən doğan maraqla, həyatının hər dönəmini təfərrüatına qədər incələyib ortaya misilsiz faktlar çıxaran yorucu elmi araşdırmalar nə qədər çox olsa da, Bethovenə olan sonsuz maraq və sevgi adiləşmir, əksinə Bethoveni xatırladan hər xırda nüans, kiçik elmi araşdırma bu münasibəti daha da zənginləşdirir.
Bəlkə bir qadını bu cür sevgi ilə sevmək olardı, amma seksuallıq xaricində Bethovenə olan sevgim daha mükəmməldir, əvəzedilməzdir.
Bethovenin qulağı… Kaş o “kar” qulaqlar məndə olaydı… Razıyam, qeyri-ciddi səslənir, amma nəinki sağlam qulaqlarımı, hətta gözlərimi, burnumu, bütün duyğu orqanlarımı dəyişərdim o qulağa…
Bunlar duyğu manipulyasiyasına hesablanmış sözlərdir, əlbəttə. Amma Bethoven haqqında başqa necə danışmaq olar ki, ifadə dozası azlıq etməsin?! Axı Avropa klassik musiqisində klassizm dönəmindən romantizmə keçid, körpü rolunu Bethoven oynayıb. Klassizmə məxsus olan təmkinlilik, emosiyaların düşüncələrə tabe edilməsi kimi tabuları yıxan da Bethoven olub axı…
Böyük Fransa inqilabı… İnsanların böyük inamla gözlədiyi “gözəl günlərə” dair arzuların puç olduğu daha bir dönəm… Bu xəyal qırıqlığının ardınca gələn ümidsizlik, pessimizm… Dəyişən tələblər, mənəvi ehtiyaclar… Düşüncənin gətirdiyi böhranı sarsıtmağa, bəlkə də unutdurmağa çalışan duyğu partlayışı… Hisslərin bütün çılpaqlığı ilə ifadə edildiyi, cəmiyyətdən uzaqlaşmış fərdi tənhalıq səhnələrinin, şirin-şirin xəyalların qurulduğu sənət axtarışları… Təsəlli arxasınca sürünən dözülməz mənəvi ağrılar…
Məhz belə dönəmlərdə Bethoven kimi sarsılmaz xarakterlər ortaya çıxır, öz əzəməti, nəhəngliyi ilə zamana öz damğasını vurur.
“Moonlight” (“Ay işığı” ) sonatası – bəşəriyyətin himni deyilmi?!
Bethovenin qulağı… Axı o qulaq bəşəriyyətin harayını, insanların acı hıçqırıqlarını, çağırışlarını eşitməsəydi, necə belə musiqi, mənəvi zənginlik məhsulu ortaya çıxa bilərdi?!
İndi qulaqları kar edən mənasız çığır-bağırlar, etiraz iylənən qışqırıqlar niyə getdikcə durmadan artır? Bunları eşidə bilən qulaq yoxdur bəlkə?! Kimdir “kar”?
Bethoveni anlamaq… Bethoveni anlamaq üçün onun qulağından başlamaq lazımdı, bəlkə də. O qulaqlar ki, o cür nəhəng şəxsiyyəti hönkür-hönkür ağlatmışdı…
“Doqquzuncu simfoniya”nın premyerasının sonunda Bethoven tamaşaçıların atəşli alqışlarını eşitmək üçün arxaya dönür. Amma heç nə eşitmədiyini anlayıb, hönkür-hönkür ağlayır…
Bethovenin qulağı… Bax, budur həmin o məşhur qulaq…
müəllif: Rəşad Səfərov.
P.S. çox bəyəndim bu yazını. Rəşadın blogunun olub-olmaması barədə məlumatım yoxdur. Bu yazı FB-də note şəklində paylaşılıb. Özünün izni olmadan bloga yerləşdirdim.